طولانی ترین شب سال یا شب یلدا، به عنوان جشن فرهنگی فارسی زبانان شناخته می شود. این جشن باستانی با شیوه های مختلف تجلیل شده و بخش مهم آن ترتیب یک سفرهء خاص با غذا های محلی است. با وجود اینکه این جشن با جنبه های فرهنگی و اعتقادی اش در میان جامعه های ما شهره شده است ولی در این مطلب به شرح علمی مختصر در مورد کوتاه ترین روز و طولانی ترین شب سال یا همان شب یلدا می پردازیم.
در نخست باید گفت که حرکت زمین دور خورشید با تفاوت های فاصله یی انجام شده و در نتیجهء آن، تغییراتی در نور خورشید و ساعات شبانه روز ایجاد می شود که این تغییرات شامل انقلاب تابستانی، اعتدال بهاری، و انقلاب زمستانی می گردد.
انقلاب زمستانی به وضعیتی گفته می شود که ما در میان کوتاه ترین روز و طولانی ترین شب قرار می گیریم. در واقع، ۲۱ دسامبر به عنوان انقلاب زمستانی یا کوتاه ترین روز و طولانی ترین شب سال شناخته می شود. همچنان، انقلاب زمستانی اولین روز زمستان نجومی است و در عین حال هواشناسان، زمستان را سردترین ۳ ماه تقویم سال تعریف می کنند.به همین ترتیب، در طول انقلاب زمستانی، خورشید به صورت مستقیم بر فراز استوایی برج جدی (خطی با عرض جغرافیایی ۲۳.۵ درجه) در جنوب خط استوای زمین ظاهر می شود. در این لحظه حرکت خورشید در آسمان به سمت جنوب مایل می باشد و در جنوبی ترین نقطه افق، طلوع و غروب می کند. ولی در این حالت، در نیمکره شمالی، خورشید را می بینیم که پایین ترین و کوتاه ترین مسیر خود را در آسمان جنوبی طی می کند، طوریکه زاویهء خورشید نزول یافته و شما طولانی ترین سایه را نیز می داشته باشید.
باید یادآور شد که در ماه دسامبر، نیم کره شمالی زمین از خورشید دور می شود. در واقع علت این دوری و نزدیکی اینست که زمین به طور ۹۰ درجه دور خورشید نمی چرخد در عوض محور زمین حدود ۲۳.۵ درجه کج شده و باعث می شود که هر نیمکره مقدارِ متفاوتِ از نور خورشید را در طول سال دریافت کنند.
همچنان، در ماه دسامبر، همان طور که نور خورشید در نیمکرهء شمالی کم می شود، هوا نیز سردتر می شود. برعکس، در نیمکرهء جنوبی روز ۲۱ دسامبر اولین روز تابستان و طولانی ترین روز سال محسوب می شود. اما، در میان انقلاب تابستانی و زمستانی اعتدال وجود دارد و زمانی که طول روز و شب تقریبأ در همه جا برابر می باشد، به آن اعتدال بهاری می گویند.
حالا دقت داشته باشید که وقتی صحبت از کوتاه ترین روز و طولانی ترین شب می شود، به این معنا نیست که ۲۴ ساعت شبانه روز برای چندین ساعت تغییر می کند. در واقع این تغییر بسیار کوچک بوده به گونهء که یک روز خورشیدی حدود ۲۴ ساعت و ۳۰ ثانیه طول می کشد. از سوی هم، طولانی ترین روز در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده که دلیل آن هم چرخش بیضوی شکل زمین دور خورشید می باشد.
منابع:
https://www.washingtonpost.com/weather/2022/12/21/winter-solstice-2022-shortest-day/
https://www.space.com/winter-solstice
https://www.independent.co.uk/life-style/winter-solstice-2023-shortest-day-when-b2465778.html
https://www.livescience.com/winter-solstice
